موسیقی تعزیه

ابوالحسن صبا در این مورد می‌گوید:"بهترین جوانانی که صدای خوب داشتند از کوچکی نذر می‌کردند که در تعزیه شرکت کنند و در ماه‌های محرم و صفر همگی جمع شده و تحت تعلیم معین البکاء که شخص وارد و عالمی بود تربیت می‌شدند. این بهترین موسیقی بود که قطعات منطبق با موضوع می‌شد و هر فردی مطالبش را با شعر و آهنگ رسا می‌خواند. ناگفته نماند که تاکنون تعزیه بوده که موسیقی ما را حفظ کرده است".

 روح‌الله خالقی موسیقیدان بزرگ نیز می‌گوید:"اهمیت یافتن مقام تعزیه، یکی از موجبات حفظ نغمات ملی به شمار می‌آمده و مخصوصا نقش بزرگی را در تربیت آوازخوان‌ها به عهده گرفته است چنان که بهترین خوانندگان ما، در مکتب تعزیه پرورش یافته‌اند".

موسیقی تعزیه در ملودی‌های موسیقی دستگاهی نیز تاثیری عمیق داشته است. هنرمندان و منابع مشترک هر دو گونه موسیقایی در تاثیرپذیری از عروض شعر فارسی منجر به ورود ملودی‌های گوناگون از دو حوزه به یکدیگر نیز می‌شود. نام گوشه‌هایی در ردیف بیانگر رسوخ موسیقی تعزیه در موسیقی دستگاهی است. برای نمونه گوشه‌های «موالف» در همایون (اشاره به موالف خوان در مقابل مخالف خوان به معنای شبیه خوانی نقش اولیاء الله و اصحاب ایشان)، «رجز چهارگاه» (اشاره به رجزخوانی اشقیا در مقابل اولیا)، «راک عبدالله» در ماهور، راکی که به تعبیر روح الله خالقی و عبدالله مستوفی منحصر به شبیه خوانی عبدالله بن حسن (ع) است. گوشه‌های حسین، حسینی در شور که اشاره به امام حسین (ع) دارند) و شاید «مغلوب» که بنا به اقوالی شفاهی، جوابی بالا‌تر به «مخالف» خوانی اشقیا در تعزیه بوده است.

«تعزیه» در ایران به چند مکتب تقسیم بندی می شود. مکاتبی چون تبریز ، اصفهان و تهران که در آن گوشه‌هایی چون رجز ، پهلوی و مخلوق اجرا می‌شود . موسیقی مذهبی ایران ، همانند سایر پدیده های فرهنگی بومی ، علاوه بر قدمت و پیشینه آن و ضمن ارتباط عمیق و گسترده با سایر مظاهر فرهنگی ، از تنوع ، پویایی و مبانی زیبایی‌شناسی فرهنگ سنتی نیز بهرمند است و نمونه های مختلف این موسیقی ایرانی از جمله موارد با اهمیت در شناخت فرهنگ شنیداری مردم این سرزمین‌اند .

فرم‌های مختلف از تلخیص و گزینش گوشه‌ها و نغمات دستگاه در شکل‌های مختلف و تغییر در برخی حالات آن‌ها جهت تطبیق با حس تعزیه ، حاکی از نقش گسترده‌ی موسیقی سنتی ایران در آوازها و الحان تعزیه است . به طور نمونه ردپای «بیات ترک» و «شور» و «دشتی» در بیشتر مجالس تعزیه دیده می‌شود. حال این که همایون و راست پنجگاه تنها در تعداد معدودی از آوازهای تعزیه شنیده می‌شوند.

علاوه بر استفاده از موسیقی ردیفی، گستره‌ای از الحان موسیقی مقامی و نواحی از جمله بختیاری، بیدگانی، سرکوهی، غربتی، دشتستانی و فائز خوانی و مجموعه ای از تصانیف و ترانه ها با مایگی شوشتری در تعزیه استفاده می‌شود. در شمال کشور نغمه‌های بومی همچون گیلکی ، امیری، دیلمانی و حقانی و در استان سمنان نیز دو آواز بومی این منطقه یعنی حقانی و سرکویری در مجالس تعزیه مورد استفاده قرار می‌گیرند
هر دو موسیقی تعزیه و سنتی یا دستگاهی، وزن‌شناسی خود را از عروض اخذ کرده‌اند.

نامگذاری مشترک بین هر دو حوزه چه در حوزه فرمال و چه در اجزای محتوایی نیز بیانگر تعامل این دو گونه موسیقایی با یکدیگر است.  موسیقی تعزیه، همچون گذشته، همچنان نیازمند از سرگیری تعامل با موسیقی کلاسیک ایرانی است اما چون در این رابطه شرایط امروزه شکافی عمیق بین این دو ایجاد کرده، موسیقی تعزیه، به ناچار از عناصر موسیقایی بیگانه تاثیر می‌پذیرد.

منبع : خبرگزاری فارس