تعزیه های مضحک

این دسته شبیه‌ها یا تعزیه‌های فرعی حرکت و دیدگاهی نو در سنت تعزیه‌نویسی و تعزیه‌خوانی پدید آورد و تعزیه را از شکل آغازین و قدسی‌مآبانه سنتی‌اش درآورد و متحول کرد. بکتاش در «پدیدارشناسی تعزیه» به درستی شبیه‌های خنده‌دار و نشاط‌انگیزی مانند «عروسی رفتن فاطمه زهرا علیه‌السلام» و «شهادت یحیی بن زکریا » را زادۀ عوامل مذهبی و فرزند بلافصل آن، اما جدا از آن و با زمینه غیرمذهبی می‌داند و یکی را «تفسیر حزن‌انگیز زندگی» و دیگری را «تفسیر طنزآمیز آن» معرفی می‌کند و می‌نویسد: «شبیه مضحک دروازه‌ای به سوی یک نمایش ایرانی آزاد از دین می‌گشود و با اصول نمایشی تعزیه از لحاظ معرفی و شناسایی اشخاص، زمان و مکان و تغییرات آن و کیفیت فاصله‌ها و رابطه‌های اجزا و پیوستگی و گسستگی تماشاچیان با نمایش، می‌رفت که تماشای جدیدی برپایه سادگی و پیراستگی عوامل انسانی صحنه با غنا و آراستگی تخیل‌ تماشاچیان خود به وجود آورد». به این طریق بود که «ظرفیت نمایشی تعزیه» در یک دوره از تاریخ تعزیه هم‌زمان با تعزیه‌خوانی‌ها در تکیه دولت و با ساختن و نمایش مجالس فرعی شاد، کمال و تمامیت یافت و «عامل کمدی و یا روایی در جهت‌گیری کلی شبیه و یا در بافت اساسی آن وارد شد.

پرویز ممنون شبیه «مالیات گرفتن جناب معین البکا» که آن را «تعزیه تعزیه‌گردانان» می‌نامد، و تعزیه‌نامه «تعزیه ناصرالدین شاه» را نمونه‌های برجسته و یگانه «تعزیه‌های مضحک» با مضمونی غیرمذهبی و در مسیر تحول به سوی پدید آمدن یک درام اصیل‌ ملی دانسته است. تعزیه «مالیات گرفتن...» در اواخر دورۀ قاجار و «تعزیه ناصرالدین شاه» پس از مرگ او نوشته شد و هر دو در مجموعه تعزیه‌نامه‌های چرولی (گردآورده میان سالهای ۱۳۲۹- ۱۳۳۱ش) آمده است. عباس بنی‌صدر در رساله دکتری خود تعزیه «مالیات گرفتن...» را نوشته معین البکای کاشانی (میرعزا) در هجو معین‌البکای تهرانی (میرزا محمدباقر)، و فرخ غفاری آن را اثری مشخص در مخالفت و دشمنی با تعزیه و تعزیه‌خوانی دانسته است.

اندک اندک این‌گونه تعزیه‌های کوتاه تاریخی ـ افسانه‌ای نشاط‌انگیز و مضحک، یا غم‌انگیز و حزن‌آور که مقبول طبع‌ مردم بود، جایگاه و ارزش ویژه‌ای در سنت تعزیه‌خوانی یافت. تعزیه‌سازان با توجه به استقبال مردم از این گوشه‌ها و پیش‌واقعه‌ها، متن آن‌ها را گسترش دادند و شاخ و برگهایی به داستانهای آن‌ها افزودند و بسیاری از آن‌ها را به صورت تعزیه‌ای مستقل درآوردند. (منبع : ویکی فقه حوزه)

امیدواریم تعزیه خوانان ما در اجرای این گونه تعزیه ها به گونه ای عمل نکنند که اولا موجب وهن مذهب شده و ثانیا به خاطر یک عمل مستحب و چه بسا مباح ، مرتکب عمل حرامی گردند . و اگر در مکانی که به نام امام حسین علیه السلام هم مزین شده باشد این قبیل تعزیه ها برپا شود ، قبح آن بسیار زیادتر و عملی دور از شأن و جایگاه حسینیه است.

سخنان امام جمعه حبیب آباد در همایش تعزیه خوانان برخوار

بخش پنجم 

حجت الاسلام  والمسلمین سید محمد مومنی در ادامه سخنان خویش در همایش تعزیه خوانان شهرستان برخوار گفتند : ... مساله دوم ، اشعار توهین آمیزی که از زبان حضرت لیلا(س)، مادر حضرت علی اکبر (ع) خوانده می شود. بنده نمی گویم در تعزیه لیلا نخوانید با اینکه شخصا از نظر تاریخی حضور لیلا در کربلا را قبول ندارم. هیچ تاریخ معتبری بودن لیلا در کربلا را اثبات نمی کند. بنده حدود سی کتاب مقتل معتبر نسبت به جریان کربلا دارم ، هیچکدام غیر از یکی دو تا حضور لیلا در کربلا را ذکر نکرده اند. منتها لیلا را بخوانید لکن اشعار توهین آمیز و خاک بر سر کردن و ... را نباید خواند.

دوستان جُنگ مجلس علی اکبر را به بنده دادند و مطالعه کردم ، دیدم دو تا مجلس را تلفیق کرده اند. مجلس شهادت علی اکبر میر عزا را با یک مجلس تعزیه علی اکبر قدیمی. از تعزیه علی اکبر بنده تا کنون در نسخه هایی که در زمان ناصر الدین شاه در حبیب آباد نوشته شده ، دو مجلس را پیدا کرده ام که اینها تعزیه هایی بوده که در آن دوره متداول بوده است و در تهران نیز می خوانده اند. ببینید چقدر قوی عمل می کرده اند، تعزیه هایی که در تکیه دولت خوانده می شد آن نسخه ها حبیب آباد هم وجود داشته و همان مجلس اینجا هم خوانده می شده است و بعد شاعران و هنرمندان حبیب آباد اضافه کرده اند کم کرده اند و... نوع مجالس تعزیه این سرنوشت را دارد ، رو به کمال و تکمیل رفته است.

استاد حوزه و دانشگاه افزودند : یک سری اشعار از زبان لیلا گفته شده است ،  بهتر است آنها خوانده شود و اشعار توهین آمیز را حذف کنید. در تعزیه هفتاد و دو تن یا شهادت وهب کلبی ، شما مادر وهب را می خوانید، در خود تعزیه می گوید اینها هفده روز است که مسلمان شده اند، وقتی که شمر مبارز طلب می کند و وهب در خیمه نشسته ، مادر وهب می گوید :

فخر عرب وهب پسر نازنین من /  نو کد خدا جوان سعادت قرین من ...

اشعار زیبایی که از طوفان البکاء گرفته اند. مادر وهب نهیب می زند به پسرش که از چه در خیمه نشسته ای ، برخیز و جانت را فدای پسر فاطمه کن. مادر وهب که تازه مسلمان شده است این گونه نهیب می زند به پسرش ؛ چگونه می شود لیلا، همسر امام حسین (ع) که طایفه او از بزرگان و شجاعان عرب بوده اند ، همین طور بنشیند و این گونه عمل کند که بعضا در تعزیه ها مشاهده می شود. از زبان حضرت لیلا ، اشعار بسیار زیبایی هست ، اینها را وارد تعزیه کنید...

رعایت حرمت پیشکسوتان

نعمت وجود بابرکت بزرگترها و پیشکسوتان ، اغلب تا هستند، ناشناخته است. وقتی ‏به جایگاه حساس و مهم و نقش کارگشاى آنان پى مى‏ برند که از دست‏ بدهند. چه بسیار اختلافها و قهرها و نزاعهاى خانوادگى که پس ازدرگذشت «بزرگ خاندان‏» چهره نشان میدهد و چه بسیار رابطه‏ ها ورفت و آمدها که قطع میشود. یا به سردى میگراید ، و علت آن فقط ازدنیا رفتن محورى است که مایه دلگرمى، امید، انس و معاشرت فامیل ‏است.

رسول خدا(ص) فرمود: «البرکه مع اکابرکم‏»

برکت و خیر ماندگار، همراه بزرگترهاى شماست.

این اشاره به همان نقش محورى، فروغ‏ بخشى، صفا آورى، هدایت‏ و ارشاد، تجمع و الفت است که در وجود آنان نهفته است. پس اگربزرگترها در فامیل و خانواده، هیئت، حسینیه و ... چراغ روشنى‏ بخش و محور وحدت وهمدلى و عامل انس و ارتباط و رفت و آمدهاى خانوادگى ‏اند، باید این ‏جایگاه، محفوظ بماند و مورد حراست و تقویت قرار گیرد.

رعایت ادب و مقتضاى حق‏ شناسى نسبت‏ به عمرى تلاش‏ صادقانه و ایثارها، گذشتها، دلسوزی ها و سوختن و ساختن ها که بزرگان‏ از خود نشان داده اند، آن است که در خانواده‏ ها مورد تکریم قرار گیرند،عزیز و محترم باشند، به آنان بى ‏مهرى نشود، خاطرشان آزرده نگردد،به توصیه‏ ها و راهنمایی هایى که از سر دلسوزی و تجربه مى ‏دهند، بى‏ اعتنایى‏ نشود.

خود «بزرگسالى‏» و «سن بالا» در فرهنگ دینى ما احترام دارد. این‏ سخن پیامبر خدا(ص) است: «من عرف فضل کبیر لسنه فوقره، آمنه الله تعالى ‏من فزع یوم القیامه‏»

هر کس فضیلت و مقام یک «بزرگ‏» را به خاطر سن و سالش‏ بشناسد و او را مورد احترام قرار دهد، خداى متعال او را از هراس و نگرانى روز قیامت ایمن مى ‏دارد.

احترام به بزرگترها و ترحم و مهربانى نسبت ‏به کوچک ترها، ازدستورالعمل هاى اخلاقى اسلام است و کانون خانواده ‏ها را گرم و مصفا مى‏ سازد و این، توصیه امام صادق(ع) است که فرمود:

«لیس منا من لم یوقر کبیرنا و لم یرحم صغیرنا»

کسى که بزرگ ما را احترام نکند و کوچک ما را مورد شفقت وعطوفت قرار ندهد، از ما نیست.

این سخن را نیز از على(ع) به یاد داشته باشیم که فرمود:

«یکرم العالم لعلمه و الکبیر لسنه‏»

دانشمند را به خاطر علمش و بزرگسال را به خاطر سن او، باید احترام کرد.

اگر جوانان قدر پیران را نشناسند و به جایگاه آنان حرمت ننهند،هم رشته‏ هاى عاطفى پیوندهاى انسانى از هم گسسته مى‏ شود، هم از رافت و عاطفه و تجربه سالخوردگان محروم مى ‏شوند، هم نشانه‏ بى‏ توجهى خود به ارزشها را امضا کرده‏ اند. حضرت على(ع) در یکى ازسخنان خویش، ضمن انتقاد از اوضاع زمانه و ناهنجاریهاى رفتارى ‏مردم، از جمله بر این دو مساله تاکید مى‏ فرماید: 1- بى ‏احترامى‏ کوچک ترها نسبت ‏به بزرگترها 2- رسیدگى نکردن توانگران به‏ نیازمندان:

«انکم فى زمان ... لا یعظم صغیرهم کبیرهم و لا یعول غنیهم فقیرهم‏»

شما در زمانه‏اىی به سر مى‏ برید که کوچک به بزرگ تعظیم و تکریم‏ نمى‏ کند و ثروتمند، به فقیر رسیدگى نمى ‏کند!

متاسفانه یکی از معضلاتی که تعزیه و تعزیه خوان های پیشکسوت امروز ما با آن مواجه هستند عدم رعایت حرمت ایشان از سوی جوان تر هاست که گاهی در برخی مواقع با توهین و غیبت نسبت به بزرگتر و پیشکسوت یک حسینیه و تکیه همراه است و این جزء کسر شأن و عزت نفس توهین کننده و غیبت کننده نتیجه ای دیگر در بر نخواهد داشت.

امید آنکه روزی این بی احترامی ها و کم محبتی ها از میان خانواده های ما و خصوصا در هیئآت مذهبی و حسینیه های ما رخت بر بندد و همگی ضمن رعایت حقوق و حرمت پیشکسوتان و بزرگترها با همدیگر مهربان باشیم.

ثبت تعزیه برخوار در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور